Een digitale wasstraat voor basisscholen

Het Mediateam helpt leerlingen, ouders en leerkrachten om een mediabewuste houding te ontwikkelen. De school gaat door een 'digitale wasstraat' met als doel leerlingen weerbaar te maken in deze informatiemaatschappij. “Pubers zitten eigenlijk in één groot sociaal experiment. Het is belangrijk om ze al jong het juiste gedrag aan te leren”, aldus Berber.

Al op de middelbare school ondervond Berber Chaqan Broekstra de gevolgen van ‘online achterlopen’. Haar aardrijkskundeleraar verkondigde dat ze voor het afronden van een werkstuk internet nodig hadden. ‘Dat heeft iedereen toch wel?’ Helaas, de ouders van Berber zagen in internet vooral een gevaar, waardoor ze pas later de piepende inbelverbinding door het huis hadden lopen. Ook toen ze later pedagogische wetenschappen studeerde, merkte ze verschil met haar medestudenten, omdat ze geen smartphone met WhatsApp bezat. Ze stond als enige voor de verkeerde deur om een hapje te eten, omdat ze het berichtje even gemist had. 

Het bleek een trigger om dieper in dit thema te duiken. Na haar bachelor volgde Berber de master Youth, Education and Society aan de Universiteit Utrecht over maatschappelijke opvoedingsvraagstukken, zoals mediawijsheid en radicalisering. Tijdens haar onderzoeksstage bij het Netwerk Mediawijsheid in Hilversum maakte ze kennis met de praktijk. “Hier merkte ik dat er van alles aan kennis en vaardigheden wordt bedacht, maar dat de doelgroep niet wordt bereikt. Ouders en docenten komen er maar minimaal mee in aanraking.”

Digitale wasstraat voor basisscholen

Met deze kennis op zak startte ze met een studievriendin het Mediateam op. “Ons doel was om als mediapedagoog opvoeders breed te ondersteunen bij het stimuleren van mediabewust gedrag. Dat deden we in het begin via losse ouderavonden, workshops voor leerkrachten en gastlessen. Maar om mediawijsheid echt onderdeel te maken van het onderwijs zetten we ook langere trajecten op. We ontwikkelden een ‘digitale wasstraat’ voor basisscholen. Welke houding hebben basisschoolleerlingen nodig, zodat ze zich weerbaar in de samenleving kunnen bewegen?”

Het Mediateam richt zich met de wasstraat op het hele team van de school: leerkrachten, management, intern begeleiders en de leerlingenraad. Het Mediateam staat voor een praktische insteek, aansluitend bij de leefwereld van de doelgroep, uiteraard met een vleugje humor. Een hele ‘wasstraat’ neemt 1,5 jaar in beslag en bestaat uit drie fases: bewustwording, professionalisering en actie in de taxi. Berber: “Digitale geletterdheid kan daarbij onderdeel zijn van alle vakken, thema’s en methodes. Als digitaal burger is het nodig om een bewuste en kritische houding te ontwikkelen, zodat je actief, veilig en in balans kunt bijdragen aan een samenleving die steeds digitaler wordt. Digitale informatie is net zo aanwezig als stromend water uit de kraan. Het is belangrijk dat iedere school vanuit haar eigen visie hier aandacht aan besteedt. Uiteindelijk willen we allemaal kinderen en jongeren die kritisch en weerbaar door het leven gaan!

Filterbubbel

Speciaal voor de onderbouw van het vmbo ontwikkelde Het Mediateam de website en lessenserie Filterbubbel.nl. Daarin komen onderwerpen aan bod als meningsvorming, algoritmes, desinformatie, artificial intelligence (AI), deepfakes, complottheorieën, online kwakzalverij en nieuwswijsheid. “Door het volgen van de lessen leren we jongeren zich bewust te worden van hun filterbubbel en al deze thema's te koppelen aan de werking van hun brein en emotievorming. Tieners van nu zitten eigenlijk in één groot sociaal experiment. Hun ouders is het ook overkomen; die moesten hun kinderen plotseling opvoeden in een samenleving waarin informatietechnologie steeds belangrijker werd gemaakt. Daarom promoot ik het heel erg om al jong te beginnen met kinderen online het juiste bewuste gedrag aanleren. Het is namelijk heel lastig om dit op latere leeftijd nog af te leren.” 

Naast het werk voor het Mediateam geeft Berber ook ouderavonden, gastlessen en docentenworkshops vanuit het Bureau Jeugd en Media. Ook organiseert ze digicafés in bibliotheken, bijvoorbeeld voor senioren. Dan kan het gaan over privacy, phishing, algoritmes of online bubbels. Of over de gevaren van het openbaar online delen van data.

Inlevingsvermogen

Maar hoe ga je als ouder om met een tiener die de hele dag naar zijn of haar scherm staart? Inlevingsvermogen is het codewoord, volgens Berber. “Oordeel niet te snel. Een tiener is volop bezig met het ontwikkelen van zijn of haar identiteit. Die meet zich af aan zijn rolmodellen, online en offline. Leef je in in wat hij of zij leuk vindt. Stel onbevooroordeeld vragen over hun interesses. Zo leren ze hun emoties te uiten en daar met jou over te praten.”

Als jonge moeder met een kind van bijna drie jaar heeft Berber zelf ook in haar thuissituatie te maken met mediaopvoeding. “Daar hebben mijn vriend en ik veel gesprekken over! Tot vier jaar hebben peuters eigenlijk helemaal geen scherm nodig voor hun ontwikkeling. Ze doen na wat ze zien. We laten ons kind nu alleen naar bijvoorbeeld Buurman en Buurman en Kikker kijken, als wij aan het koken zijn. Na de aflevering zet hij hem zelf weer uit om te gaan eten of nog even te spelen. Dit past bij zijn leefwereld en speelt hij na. Als we met het gezin samen zijn, probeer ik mijn telefoon zoveel mogelijk weg te leggen. Het is belangrijker om kinderen te leren dat tijd met hen belangrijker is dan jouw smartphone. Ook zelf heb ik mijn uitdagingen in mijn online filterbubbel. Als ik merk dat het me opslokt en ik er geen energie uit haal, verwijder ik wel eens de app Instagram. We zijn tenslotte zelf verantwoordelijk voor ons voorleefgedrag. Hoe verslavend de apps ook voor ons worden gemaakt!"

Tip: Lees ook de andere interviews uit de rubriek 'Geef het stokje door aan...'