Data verzamelen? Formuleer eerst het doel en ga dan pas aan de slag

Data op de juiste manier gebruiken

Data zijn onmisbaar bij het uitvoeren van kwaliteitsonderzoek. Peter: “Het onderwijs is net als vele andere sectoren: er wordt veel gemeten. Maar aan die hoeveelheid metingen kleven ook risico’s. Ik vergelijk het vaak met een werkkamer in je huis, waar je een mooie kast hebt gemaakt die vol staat met ordners vol administratie. Het ziet er opgeruimd uit, maar uiteindelijk ga je je ergeren aan het feit dat je er niks mee doet, en is die opgeruimde kast juist heel confronterend. Zo werkt het met data ook. We hebben de reflex om zoveel mogelijk data te verzamelen, maar vergeten vaak om duidelijke afspraken te maken over wat we willen bereiken met die data. Daarom is het belangrijk om, voordat je data verzamelt, te bepalen wat het doel ervan is. De leerling is altijd het vertrekpunt, maar wat wil je bereiken en welke afspraken maak je? Zonder duidelijke afspraken kun je ook niet beoordelen of het goed is. Eigenlijk werkt het precies zoals een les: je werkt toe naar een concreet doel en bepaalt van tevoren hoe je dat wil bereiken.”

Grote rol ICT-medewerkers

Bij het vaststellen van de kwaliteitsdoelen en het plan om die te bereiken, wordt een belangrijke groep vaak over het hoofd gezien: de ICT’ers. Wat Peter betreft mogen die veel eerder betrokken worden bij gesprekken over de kwaliteit van het onderwijs, ook op bestuursniveau: “Ik zie grote verschillen. Vaak zijn bovenschoolse ICT’ers pas in de laatste fase van het proces ingeschakeld om iets in te richten of te regelen, maar dat is niet hoe het zou moeten zijn. Maar er zijn ook al besturen waar de ICT-coach juist meer op schoolniveau meedenkt over onderwijskundige zaken en niet alleen meer de hardware troubleshooter is. Het is juist van belang om al bij het inrichten van processen in de stichting ICT’ers te betrekken. Het lijkt alsof ze nu vaak worden ingezet als probleemoplossers en te weinig als analytici. De meeste ICT’ers combineren die kwaliteiten. Bovendien beschikken ze vaak over karaktereigenschappen die heel goed passen bij het onderwijs: ze hebben vakinhoudelijke kennis en zijn ontzettend precies. Als je dat combineert met de pedagogische kennis die aanwezig is, en bereid bent om die kennis te delen met de ICT’er, kun je nog veel meer uit de data halen. Je kunt bijvoorbeeld heel nauwgezet in beeld brengen waar de behoeften van de leerlingen liggen. Een kind dat in een buitengebied opgroeit weet hoogstwaarschijnlijk meer over de natuur dan over een interculturele samenleving. Op die gebieden kun je dus je lessen aanpassen en zorgen dat je iets toevoegt aan wat ze al weten.”

Zorgvuldigheid met data

Als er wordt gesproken over data en onderwijs gaat het vaak over het risico van het gebruik van persoonsgegevens. Terwijl dit volgens Peter geen probleem hoeft te zijn: “De data die wij verzamelen met SamenWijzer gaan niet om persoonsgegevens, maar om geanonimiseerde gegevens. Zoals wat kinderen zeggen over hun welbevinden of wat leerkrachten zeggen over deskundigheidsbevordering. In het laatste geval meet je bijvoorbeeld als organisatie de voorwaarden die je hebt geschapen om zeker te weten dat docenten bekwaam zijn. Het gaat dus om een set data op basis van geanonimiseerde gegevens, en niet om particuliere data.”

Deze data worden overzichtelijk samengebracht door SamenWijzer in een praktische software applicatie: de SamenWijzerTool ontwikkeld door Synaxion. Peter: “Ook bij de inrichting van zo’n dashboard moet je denken vanuit de opbrengsten. Wat wil je aantonen en waarom? Maar ook hier geldt dat samenwerking tussen leerkrachten, het bestuur en de ICT’ers cruciaal is: er moet overeenstemming zijn met wat het kwalitatieve doel is van het gebruik van het dashboard. Veel mensen denken bij data vaak automatisch alleen aan cijfers, maar een goede audit is opgebouwd uit een combinatie van verschillende methoden om kwaliteit te meten: interviews zijn een belangrijk onderdeel, gecombineerd met bijvoorbeeld deskresearch en zelfevaluatie. Vooral interviews met kinderen leveren vaak een schat aan informatie op. Ik ben steeds weer aangenaam verrast over hoe goed ze kunnen benoemen wat er goed gaat in de school en waar een school in kan verbeteren.”

Positief waarderen

Een belangrijke bron van onderzoek is het voeren van een waarderend gesprek volgens de methode van appreciative inquiry. Peter: “Dit betekent dat je vanuit een positieve grondhouding verkent wat er goed gaat en waarom dat goed gaat, met kansen ter versterking en eerste te nemen stappen. “Denken in mogelijkheden en groei zit voor Peter sowieso diep verankerd in het onderwijs: “In het onderwijs zien wij vele professionals die zich steeds weer bewust willen zijn van de mogelijkheden tot groei. Bij leerlingen, leerkrachten en zeker ook op bestuursniveau. Ik vind het geweldig dat we daar een bijdrage aan mogen leveren.”

Ouders betrekken bij de data

Toch ziet Peter ook nog mogelijkheden bij het analyseren van data van ouders. Peter: “Mogelijk kunnen we nog veel halen uit de onderzoeken naar oudertevredenheid. Kinderen worden goed gevolgd in hun ontwikkeling. Maar er zitten verschillen in wat scholen weten van de achtergrond van kinderen en hun ouders. Leerkrachten kunnen de opvoeding van het kind niet voor hun rekening nemen, ook al wordt de suggestie soms gewekt dat leerkrachten alles moeten kunnen oplossen. Ik denk ook dat de leerkracht dat kan, maar daar is hij of zij niet voor bestemd en daar heeft diegene zeker niet voldoende tijd voor. Het is belangrijk om goed aan te sluiten bij ouders of begeleiders, en te kijken naar bijvoorbeeld oudertevredenheid en de verwachtingen die ouders hebben, en welke gedeelde of juist afwijkende normen en waarden er zijn. Vaak wordt er wel een oudertevredenheidsonderzoek uitgevoerd, maar als er 20 van de 100 ouders reageren is dat al veel. De kans is groot dat dat ook nog eens de 10 meest tevreden en 10 meest ontevreden ouders zijn. Ik zie nog veel kansen bij het verzamelen van data over die groep. Ook hier kan de ICT’er van toegevoegde waarde zijn. Goed onderzoek begint met een dialoog tussen alle betrokken partijen. Vaak komt een oplossing of idee uit onverwachte hoek. We moeten van elkaar blijven leren om leerlingen het best mogelijke onderwijs te bieden.”

Trein

Lang geleden ervaarde Peter op een bijzondere manier hoe verrijkend het kan zijn om je te verdiepen in hoe verbonden je met elkaar bent binnen een organisatie, en hoe je samen invloed kunt uitoefenen op het resultaat. Peter: “Ik werkte ooit als schoonmaker van treinen. Voordat ik aan de slag mocht, moest ik een maand lang meelopen bij verschillende afdelingen: van de technische dienst en terreinbeheer tot de catering. Ik snapte toen beter wat de consequenties zijn van de keuzes die ik maakte als schoonmaker van een trein. Omdat het werk samenviel met het grote geheel. Dat geldt voor een ICT-medewerker ook. Als hij of zij weet wat er in de klas gebeurt, kun je nog meer waarde toevoegen aan het primaire proces.”